EMEKLİLİK NEDENİYLE KIDEM TAZMİNATININ HUKUKİ NİTELİĞİ NEDİR?
1475 Sayılı İş Kanunu 14. Maddeye göre, işçi belirli sebeplerin gerçekleşmesi halinde iş sözleşmesini kıdem tazminatına hak kazanacak şekilde feshedebilir. Emeklilik, yaşlılık, malullük ya da toptan ödeme almak amacıyla iş sözleşmesinin feshedilmesi halinde de işçi kıdem tazminatına hak kazanacaktır.
EMEKLİLİK NEDENİYLE KIDEM TAZMİNATI ŞARTLARI NELERDİR?
08/09/1999 tarihinden önce işe giriş yapan işçi için 15 yıl sigortalılık süresi ve 3600 gün prim; 08/09/1999 tarihinden sonra işe giriş yapan işçi için 25 yıl sigortalılık süresi ve 1500 gün prim veya yıl şartı olmaksızın 7000 gün prim koşuluyla işçi kıdeme hak kazanır.
İşçi öncelikle SGK’dan emeklilik sebebiyle kıdem tazminatına hak kazandığını gösterir bir evrak almalı ve işverene sunmalıdır.
İşçi emeklilik nedeniyle iş sözleşmesini feshettiğini, varsa içerdeki alacaklarını, kıdem tazminatını vs. talep etmelidir. İşçinin emeklilik nedeniyle iş sözleşmesini feshetmesi bozucu yenilik doğuran hak olup, işverenin kabulüne bağlı değildir.
BU ŞARTLARI SAĞLAYAN İŞÇİNİN AVANTAJLARI NELERDİR?
Yukarıda açıklamış olduğumuz şartları taşıyarak emekli olan işçinin emekli olduktan sonra tekrar çalışması konusunda önünde hiçbir engel bulunmamaktadır. Her ne kadar hukukumuzda hakkın kötüye kullanılıp kullanılmadığının tespiti zor olsa da Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2016/1419 E. 2019/1183 K. sayılı ve güncel tarihli bir kararında yaş hariç emeklilik koşullarını taşıyan işçilerin tekrar işe başlamasının çalışma hürriyeti kapsamında hakkın kötüye kullanımı olmadığını karara bağlamıştır.
1475 sayılı eski İş Kanunu madde 14/5’e dayanarak ve dürüstlük kuralına uyarak iş sözleşmesini fesheden işçi, isterse aynı işverenin isterse de başka bir işverenin yanında tekrar çalışmaya başlayabilir. Ancak işçinin aynı işverenin yanında çalışmaya karar vermesi halinde önceki iş sözleşmesi sona ereceğinden yeni bir iş akdi imzalaması gerekecektir. Böyle bir durumda tarafların iradesine bağlı olarak yeni çalışma şartları ve unvan belirlenebilir.
İşçinin bu yolla emekli olduktan sonra tekrardan çalışmaya başlaması durumunda ikinci kere aynı şekilde kıdem tazminatı alıp alamayacağı konusunda kanuni bir kısıtlama mevcut değildir. İşçi SGK’dan aynı yazıyı birden çok kez alabilir. Her ne kadar mevzuattaki boşluk emekli olan işçinin tekrar çalışması ve aynı gerekçeyle işten ayrılıp ikinci kez kıdem tazminatı almasının önünü açsa da çalışanların bu haklarını kullanırken dürüstlük kuralına riayet etmeleri büyük önem teşkil etmektedir. Çünkü Yargıtay son zamanlarındaki kararlarında bu yolla alınan birden çok kıdem tazminatını kanunun gayesine ters düştüğü gerekçesiyle hakkın kötüye kullanımı olarak nitelendirmeye başlamıştır.
Yaş dışındaki koşulları taşıyarak emeklilik nedeniyle işten ayrılan işçiye kıdem tazminatının yanı sıra hak etmiş olduğu yasal haklarının da eksiksiz bir biçimde ödenmesi gerekir.
Normal şartlar altında kendi rızasıyla işten ayrılan işçi, ihbar bildiriminde bulunmak zorunda olsa da bu yolla emekli olan ve iş sözleşmesini fesheden işçinin ihbar önelinde bulunması mecburi değildir. Yani işçi herhangi bir kanuni sürenin sonlanmasını beklemeden şartların oluşması halinde derhal iş sözleşmesini feshedebilecektir.
EMEKLİLİK NEDENİYLE İŞTEN AYRILAN İŞÇİ BAŞKA İŞTE ÇALIŞABİLİR Mİ?
Çalışma hakkı anayasadan doğan bir haktır. Ülkemizdeki maddi imkânsızlıklar nedeniyle emekliliğe ayrılsa dahi birçok insan çalışmaya devam etmek mecburiyetindedir. İşçi, emeklilik sebebiyle işten ayrılmak istediğini işverene bildirmiş ve daha sonra farklı bir işyerinde çalışmaya başlamış olsa da bir sıkıntı bulunmamaktadır. Çünkü emeklilik nedeniyle kıdem tazminatına hak kazanmak yasal olarak kişiye tanınmış olan bir haktır.
İşçinin emekli aylığına hak kazanması için ayrıca yaş şartını da sağlaması gerekir. Yaş koşulunu sağlayamamış ve dolayısıyla emekli aylığına hak kazanamamış olan işçinin diğer prim gün sayıları ve hizmet yılları yukarıda belirtilen kadar ise işçi emekli aylığını alamasa dahi kıdem tazminatına hak kazanır.
Yargıtay’ın 22. H.D. 2016/27701 Esas ve 2020/630 Karar sayılı kararında; “İşçinin emeklilik sebebi ile iş sözleşmesini feshetmesinden kısa bir süre sonra, yeniden çalışmasını gerektirecek durumlar ortaya çıkabileceği gibi, işçinin bu hakkını kendisi için daha olumlu sonuçlar doğurabileceğini düşündüğü bir başka işyerinde çalışma amacı ile de kullanması mümkündür.” denilmiş ve bu hususa ilişkin görüş ortaya koyulmuştur.
EMEKLİLİK NEDENİYLE İŞTEN AYRILMA İHBAR TAZMİNATI ALINABİLİNİR Mİ?
İhbar tazminatı, sözleşmeyi fesheden tarafın, bu durumu kanuni ihbar önellerine uygun bir şekilde karşı tarafa bildirmemesi halinde ödemesi gereken tazminattır. İş sözleşmesi emeklilik nedeniyle feshedilmesi halinde, işçi veya işveren ihbar tazminatına hak kazanamaz.
Yargıtay’ın 22. H.D. 2016/27701 Esas ve 2020/630 Karar sayılı kararında; “İhbar tazminatı, iş sözleşmesini fesheden tarafın karşı tarafa ödemesi gereken bir tazminat olması nedeniyle, iş sözleşmesini fesheden tarafın feshi haklı bir nedene dayansa dahi, ihbar tazminatına hak kazanması mümkün olmaz. İşçinin 1475 sayılı Yasanın 14 üncü maddesi hükümleri uyarınca emeklilik, muvazzaf askerlik, evlilik gibi nedenlerle iş sözleşmesini feshetmesi durumunda ihbar tazminatı talep hakkı bulunmamaktadır. Anılan fesihlerde işveren de ihbar tazminatı talep edemez.” denilerek bu hususa ilişkin görüş ortaya koyulmuştur.
YAŞ DIŞINDAKİ ŞARTLARIN SAĞLANMASIYLA KAÇ KEZ KIDEM TAZMİNATI ALINABİLİR?
Yargıtay’ı geçmiş dönemlerdeki kararlarına göre, yaş dışındaki diğer şartları sağlayan ve iş yerinde en az 1 yıl kıdemi bulunan işçilerin kıdem tazminatı alarak istifa ettikten sonra başka bir işverenin yanında çalışmaya devam etmesinin önünde herhangi bir engel bulunmamaktadır. Ancak, kıdem tazminatı alma hakkının kaç kez kullanılabileceğine ilişkin görüş ayrılıkları söz konusuydu.
İşçi, kıdem tazminatını alıp ilerleyen dönemlerde başka ya da aynı işverenin yanında 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası’nın 4/1(a) bendine tabi olarak tekrar çalışmaya başlar ve burada en az 1 yıl geçirirse, yeni işverenin iş yerinden de yine SGK’dan alınacak yazıya istinaden herhangi bir kısıtlama olmaksızın kıdem tazminatını hak ederek ayrılabilmekteydi.
Yargıtay’ın son ilke kararlarına baktığımızda ise:
1475 sayılı Kanun’un 14/5. bendi kapsamında yaş hariç emeklilik sebebiyle ayrılmalarda işçinin daha sonra başka bir işverene ait işyerinde çalışmaya başlaması ayrılmadan önce diğer işyeri ile görüşme ve hatta sözleşme yapması hakkın kötüye kullanımı olarak değerlendirilmeyeceği,
Yaş hariç emeklilik kıstaslarını taşıyan işçinin bu yolla kıdem tazminatı alma hakkını sadece bir kez kullanabileceği,
İşçinin yeniden çalışması halinde yaş dâhil emeklilik sebebiyle ayrılması halinde bir yıl çalışma şartı mevcutsa, son işverenin de kıdem tazminatı ödemesi gerekeceği kararı alınmıştır.
Eğer işçi yaşı gelip emekliliği hak etmişse ikinci defa da olsa son çalıştığı işyerinde de şartları varsa kıdem tazminatı alabilecektir. Ancak bir husus da ifade etmek gerekirse; kişinin kıdem tazminatını birden fazla kullanmasının nasıl önüne geçileceği, ikinci işverenin işçinin daha önce kıdem tazminatından faydalanıp faydalanmadığını kontrol etmesinin şimdilik pek mümkün olmadığı görülmektedir.
Avukat Gökhan Sarı Hukuk Bürosu
Hukuki sorunlarınıza dair her türlü görüş, yorum ve sorularınızı sitemiz üzerinde bulunan Whatsapp iletişim butonunu kullanarak bize yöneltebilirsiniz.